|| अथ मूल रामायण ||
राँ रामाय नमः
श्रीमद्वाल्मीकीय रामायण बालकाण्ड प्रथमः सर्गः
तपः स्वाध्यायनिरतं तपस्वी वाग्विदां वरम् ।
नारदं परिपप्रच्छ वाल्मीकिर्मुनिपुंगवम् ।। १ ।।
को न्वस्मिन् साम्प्रतं लोके गुणवान् कश्च वीर्यवान्
धर्मज्ञश्च कृतज्ञश्च सत्यवाक्यो दृढव्रतः ।। २ ।।
चारित्रेण च को युक्तः सर्वभूतेषु को हितः ।
विद्वान् कः कः समर्थश्च कश्चैकप्रियदर्शनः ।। ३ ।।
आत्मवान् को जितक्रोधो द्युतिमान् कोऽनसूयकः ।
कस्य बिभ्यति देवाश्च जातरोषस्य संयुगे ।। ४ ।।
एतदिच्छाम्यहं श्रोतुंं परं कौतुहलं हि मे ।
महर्षे त्वं समर्थोऽसि ज्ञातुमेवंविधं नरम् ।। ५ ।।
श्रुत्वा चैतत्त्रिलोकज्ञो वाल्मीकेर्नारदो वचः ।
श्रूयतामिति चामन्त्र प्रहृष्टो वाक्यमब्रवीत् ।। ६ ।।
बहवो दुर्लभाश्चैव ये त्वया कीर्तिता गुणाः ।
मुने वक्ष्याम्यहं बुद्ध्वा तैर्युक्तः श्रूयतां नरः ।। ७ ।।
इक्ष्वाकुवंशप्रभवो रामो नाम जनैः श्रुतः ।
नियतात्मा महावीर्यो द्युतिमान् धृतिमान् वशी ।। ८ ।।
बुद्घिमान् नीतिमान् वाग्मी श्रीमान् शत्रुनिबर्हणः ।
विपुलांसो महाबाहुः कम्बुग्रीवो महाहनुः ।। ९ ।।
महोरस्को महेष्वासो गुढजत्रुररिन्दमः ।
आजानुबाहुः सुशिराः सुललाटः सुविक्रमः ।। १० ।।
समः समविभक्तांगः स्निग्धवर्णः प्रतापवान् ।
पीनवक्षा विशालाक्षो लक्ष्मीवान् शुभलक्षणः ।। ११ ।।
धर्मज्ञः सत्यसंधश्च प्रजानां च हिते रतः ।
यशस्वी ज्ञानसम्पन्नः शुचिर्वश्यः समाधिमान् ।। १२ ।।
प्रजापतिसमः श्रीमान् धाता रिपुनिषूदनः ।
रक्षिता जीवलोकस्य धर्मस्य परिरक्षिता ।। १३ ।।
रक्षिता स्वस्य धर्मस्य स्वजनस्य च रक्षिता ।
वेदवेदांगतत्वज्ञो धनेर्वेदे च निष्ठितः ।। १४ ।।
सर्वशास्त्रार्थतत्वज्ञः स्मृतिमान् प्रतिभानवान् ।
सर्वलोकप्रियः साधुरदीनात्मा विचक्षणः ।। १५ ।।
सर्वदाभिगतः सद्भिः समुद्र इव सिन्धुभिः ।
आर्यः सर्वसमश्चैव सदैव प्रियदर्शनः ।। १६ ।।
स च सर्वगुणोपेतः कौशल्यानन्दवर्द्धन: ।
समुद्र इव गम्भीर्ये धैर्येण हिमवानिव ।। १७ ।।
विष्णुना सदृशो वीर्ये सोमवत्प्रियदर्शन:।
कालाग्निसदृशः क्रोधे क्षमया पृथिवीसमः ।। १८ ।।
धनदेन समस्त्यागे सत्ये धर्म इवापरः ।
तमेवंगुणसम्पन्नं रामं सत्यपराक्रमम् ।। १९ ।।
ज्येष्ठं ज्येष्ठगुणैर्युक्तं प्रियं दशरथः सुतम् ।
प्रकृतीनां हितैर्युक्तं प्रकृतिप्रियकाम्यया ।। २० ।।
यौवराज्येन संयोक्तुमैच्छत् प्रीत्या महीपतिः ।
तस्याभिषेकसम्भारान् दृष्ट्वा भार्याथ कैकयी ।। २१ ।।
पूर्वं दत्तवरा देवी वरमेनामयाचत ।
विवासनं च रामस्य भरतस्याभिषेचनम् ।। २२ ।।
स सत्यवचनाद् राजा धर्मपाशेन संयतः ।
विवासयामास सुतं रामं दशरथ प्रियम् ।। २३ ।।
स जगाम वनं विरः प्रतिज्ञामनुपालयन् ।
पितुर्वचननिर्देशात् कैकेयाः प्रियकारणात् ।। २४ ।।
तं व्रजन्तं प्रियो भ्राता लक्ष्मणोऽनुजगाम ह ।
स्नेहाद् विनयसम्पन्नः सुमित्रानन्दवर्धन: ।। २५ ।।
भ्रातरं दयितो भ्रातुः सौभ्रात्रमनुदर्शयन् ।
रामस्य दयिता भार्या नित्यं प्राणसमा हिता ।। २६ ।।
जनकस्य कुले जाता देवमायेव निर्मिता ।
सर्वलक्षणसम्पन्ना नारीणामुत्तमा वधूः ।। २७ ।।
सीताप्यनुगता रामं शशिनं रोहिणी यथा ।
पौरेरनुगतो दूरं पित्रा दशरथेन च ।। २८ ।।
श्रृंगवेरपुरे सूतं गंगाकूले व्यसर्जयेत् ।
गुहमासाद्य धर्मात्मा निषादाधिपतिं प्रियम् ।। २९ ।।
गुहेन सहितो रामो लक्ष्मणेन च सीतया ।
ते वनेन वनं गत्वा नदीस्तीर्त्वा बहूदकाः ।। ३० ।।
चित्रकूटमनुप्राप्य भरद्वाजस्य शासनात् ।
रम्यमावसथं कृत्वा रममाणा वने त्रयः ।। ३१ ।।
देवगन्धर्वसंकाशास्तत्र ते न्यवसन् सुखम् ।
चित्रकुटं गते रामे पुत्रशोकातुरस्तदा ।। ३२ ।।
राजा दशरथः स्वर्गं जगाम विलपन् सुतम् ।
गते तु तस्मिन् भरतो वसिष्ठप्रमुखैर्द्विजै: ।। ३३ ।।
नियुज्यमानो राज्याय नेच्छद् राज्यं महाबलः ।
स जगाम वनं वीरो रामपादप्रसादकः ।। ३४ ।।
गत्वा तु स महात्मानं रामं सत्यपराक्रमम् ।
अयाचद् भ्रातरं राममार्यभावपुरस्कृतः ।। ३५ ।।
त्वमेव राजा धर्मज्ञ इति रामं वचोऽब्रवीत् ।
रामोऽपि परमोदारः सुमुखः सुमहायशाः ।। ३६ ।।
न चैच्छत् पितुरादेशाद् राज्यं रामो महाबलः ।
पादुके चास्य राज्याय न्यासं दत्वा पुनः पुनः ।। ३७ ।।
निवर्तयामास ततो भरतं भरताग्रजः ।
स काममनवप्यैव रामपादावुपस्पृशन् ।। ३८ ।।
नन्दिग्रामेऽकरोद् राज्यं रामागमनकांक्षया ।
गते तु भरते श्रीमान् सत्यसंधो जितेन्द्रियः ।। ३९ ।।
रामस्तु पुनरालक्ष्य नागरस्य जनस्य च ।
तत्रागमनमेकाग्रो दण्डकान् प्रविवेश ह ।। ४० ।।
प्रविश्य तु महारण्यं रामो राजीवलोचनः ।
विराधं राक्षसं हत्वा शरभंगं ददर्श ह । ४१ ।
सुतीक्ष्णं चाप्यगस्त्यं च अगस्त्यभ्रातरं तथा ।
अगस्त्यवचनाच्चैव जग्राहैन्द्रं शरासनम् ।। ४२ ।।
खड्गं च परमप्रीतस्तूणी चाक्षयसायकौ ।
वसतस्तस्य रामस्य वने वनचरैः सह ।। ४३ ।।
ऋषयोऽभ्यागमन् सर्वे वधायासुररक्षसाम् ।
स तेषां प्रतिशुश्राव राक्षसानां तदा वने ।। ४४ ।।
प्रतिज्ञातश्च रामेण वधः संयति रक्षसाम् ।
ऋषीणामग्निकल्पानां दण्डकारण्यवासिनाम् ।। ४५ ।।
तेन तत्रैव वसता जनस्थाननिवासिनी ।
विरुपिता शूूर्पणखा राक्षसी कामरुपिणी ।। ४६ ।।
ततः शूर्पणखावाक्यादुद्युक्तान् सर्वराक्षसान् ।
खरं त्रिशिरसं चैव दूषणां चैव राक्षसम् ।। ४७ ।।
निजघान रणे रामस्तेषां चैव पदानुगान् ।
वने तस्मिन् निवसता जनस्थाननिवसिनाम् ।। ४८ ।।
रक्षसां निहतन्यासन् सहस्त्राणि चतुर्दश ।
ततो ज्ञातिवधं श्रुत्वा रावणः क्रोधमूर्छितः ।। ४९ ।।
सहायां वरयामास मारीचं नाम राक्षसम् ।
वार्यमाणः सुबहुशो मारीचेन स रावणः ।। ५० ।।
न विरोधो बलवता क्षमो रावण तेन ते ।
अनादृत्य तु तद्वाक्यं रावणः कालचोदितः ।। ५१ ।।
जगाम सहमारीचस्तस्याश्रमपदं तदा ।
तेन मायाविना दूरमपवाह्य नृपात्मजौ ।। ५२ ।।
जहार भार्यां रामस्य गृध्रं हत्वा जटायुषम् ।
गृधं च निहतं दृष्ट्वा हृतां श्रुत्वा च मैथिलीम् ।। ५३ ।।
राघवः शोकसंतप्तो विललापकुलेन्द्रियः ।
ततस्तेनैव शोकेन गृधं दग्ध्वा जटायुषम् ।। ५४ ।।
मार्गमाणो वने सीतां राक्षसं संददर्श ह ।
कबन्धं नाम रुपेण विकृतं घोरदर्शनम् ।। ५५ ।।
तं निहत्य महाबाहुर्ददाह स्वर्गतश्च सः ।
स चास्य कथयामास शबरीं धर्मचरिणीम् ।। ५६ ।।
श्रमणां धर्मनिपुणामभिगच्छेति राघव ।
सोऽभ्यगच्छन्महातेजाः शबरीं शत्रुसूदनः ।। ५७ ।।
शबर्या पूजितः सम्यग् रामो दशरथात्मजः ।
पम्पातीरे हनुमता संगतो वानरेण ह ।। ५८ ।।
हनुमद्वचनाच्चैव सुग्रीवेण समागताः ।
सुग्रीवाय च तत्सर्वं शंसद्रामो महाबलः ।। ५९ ।।
आदितस्तद् यथावृत्तं सीतायाश्च विशेषतः ।
सुग्रीवश्चापि तत्सर्वं श्रुत्वा रामस्य वानरः ।। ६० ।।
चकार सख्यं रामेण प्रीतश्चैवाग्निसाक्षिकम् ।
ततो वानरराजेन वैरानुकथनं प्रति ।। ६१ ।।
रामायावेदितं सर्वं प्रणयाद् दुःखितेन च ।
प्रतिज्ञातं च रामेण तदा वालिवधं प्रति ।। ६२ ।।
वालिनश्च बलं तत्र कथयामास वानरः ।
सुग्रीवः शङ्कितश्चासीन्नित्यं वीर्येण राघवे ।। ६३ ।।
राघवप्रत्ययार्थं तु दुन्दुभेः कायमुत्तमम् ।
दर्शयामास सुग्रीवो महापर्वतसंनिभम् ।। ६४ ।।
उत्स्मयित्वा महाबाहुः प्रेक्ष्य चास्थि महाबलः ।
पादांगुष्ठेन चिक्षेप सम्पूर्णं दशयोजनम् ।। ६५ ।।
बिभेद च पुनस्तालान् सप्तैकेन महेषुणा ।
गिरिं रसातलं चैव जनयन् प्रत्ययं तदा ।। ६६ ।।
ततः प्रीतमनास्तेन विश्वस्तः स महाकपिः ।
किष्किन्धां रामसहितो जगाम च गुहां तदा ।। ६७ ।।
ततोऽगर्जद्धरिवरः सुग्रीवो हेमपिंगलः ।
तेन नादेन महता निर्जगाम हरिश्वरः ।। ६८ ।।
अनुमान्य तदा तारां सुग्रीवेण समागतः ।
निजघान च तत्रैनं शरेणैकेन राघवः ।। ६९ ।।
ततः सुग्रीववचनाद्धत्वा वालिनमाहवे ।
सुग्रीवमेव तद्राज्ये राघवः प्रत्यपादयत् ।। ७० ।।
स च सर्वान् समानीय वानरान् वानरर्षभः ।
दिशः प्रस्थापयामास दिदृक्षुर्जनकात्मजाम् ।। ७१ ।।
ततो गृधस्य वचनात् सम्पातेर्हनुमान् बली ।
शतयोजनविस्तीर्णं पुप्लुवे लवणार्णवम् ।। ७२ ।।
तत्र लङ्कां समासाद्य पुरीं रावणपालिताम् ।
ददर्श सीतां ध्यायन्तीमशोकवनिकां गताम् ।। ७३ ।।
निवेदयित्वाभिज्ञानं प्रवृत्तिं विनिवेद्य च ।
समाश्वस्य च वैदेहीं मर्दयामास तोरणम् ।। ७४ ।।
पञ्च सेनाग्रगान् हत्वा सप्त मन्त्रिसुतानपि ।
शूरमक्षं च निष्पिष्य ग्रहणं समुपागमत् ।। ७५ ।।
अस्त्रेणोन्मुक्तमात्मानं ज्ञात्वा पैतामहाद् वरात् ।
मर्षयन् राक्षसान् वीरो यन्त्रिणस्तान् यदृच्छया ।। ७६ ।।
राँ रामाय नमः
श्रीमद्वाल्मीकीय रामायण बालकाण्ड प्रथमः सर्गः
तपः स्वाध्यायनिरतं तपस्वी वाग्विदां वरम् ।
नारदं परिपप्रच्छ वाल्मीकिर्मुनिपुंगवम् ।। १ ।।
को न्वस्मिन् साम्प्रतं लोके गुणवान् कश्च वीर्यवान्
धर्मज्ञश्च कृतज्ञश्च सत्यवाक्यो दृढव्रतः ।। २ ।।
चारित्रेण च को युक्तः सर्वभूतेषु को हितः ।
विद्वान् कः कः समर्थश्च कश्चैकप्रियदर्शनः ।। ३ ।।
आत्मवान् को जितक्रोधो द्युतिमान् कोऽनसूयकः ।
कस्य बिभ्यति देवाश्च जातरोषस्य संयुगे ।। ४ ।।
एतदिच्छाम्यहं श्रोतुंं परं कौतुहलं हि मे ।
महर्षे त्वं समर्थोऽसि ज्ञातुमेवंविधं नरम् ।। ५ ।।
श्रुत्वा चैतत्त्रिलोकज्ञो वाल्मीकेर्नारदो वचः ।
श्रूयतामिति चामन्त्र प्रहृष्टो वाक्यमब्रवीत् ।। ६ ।।
बहवो दुर्लभाश्चैव ये त्वया कीर्तिता गुणाः ।
मुने वक्ष्याम्यहं बुद्ध्वा तैर्युक्तः श्रूयतां नरः ।। ७ ।।
इक्ष्वाकुवंशप्रभवो रामो नाम जनैः श्रुतः ।
नियतात्मा महावीर्यो द्युतिमान् धृतिमान् वशी ।। ८ ।।
बुद्घिमान् नीतिमान् वाग्मी श्रीमान् शत्रुनिबर्हणः ।
विपुलांसो महाबाहुः कम्बुग्रीवो महाहनुः ।। ९ ।।
महोरस्को महेष्वासो गुढजत्रुररिन्दमः ।
आजानुबाहुः सुशिराः सुललाटः सुविक्रमः ।। १० ।।
समः समविभक्तांगः स्निग्धवर्णः प्रतापवान् ।
पीनवक्षा विशालाक्षो लक्ष्मीवान् शुभलक्षणः ।। ११ ।।
धर्मज्ञः सत्यसंधश्च प्रजानां च हिते रतः ।
यशस्वी ज्ञानसम्पन्नः शुचिर्वश्यः समाधिमान् ।। १२ ।।
प्रजापतिसमः श्रीमान् धाता रिपुनिषूदनः ।
रक्षिता जीवलोकस्य धर्मस्य परिरक्षिता ।। १३ ।।
रक्षिता स्वस्य धर्मस्य स्वजनस्य च रक्षिता ।
वेदवेदांगतत्वज्ञो धनेर्वेदे च निष्ठितः ।। १४ ।।
सर्वशास्त्रार्थतत्वज्ञः स्मृतिमान् प्रतिभानवान् ।
सर्वलोकप्रियः साधुरदीनात्मा विचक्षणः ।। १५ ।।
सर्वदाभिगतः सद्भिः समुद्र इव सिन्धुभिः ।
आर्यः सर्वसमश्चैव सदैव प्रियदर्शनः ।। १६ ।।
स च सर्वगुणोपेतः कौशल्यानन्दवर्द्धन: ।
समुद्र इव गम्भीर्ये धैर्येण हिमवानिव ।। १७ ।।
विष्णुना सदृशो वीर्ये सोमवत्प्रियदर्शन:।
कालाग्निसदृशः क्रोधे क्षमया पृथिवीसमः ।। १८ ।।
धनदेन समस्त्यागे सत्ये धर्म इवापरः ।
तमेवंगुणसम्पन्नं रामं सत्यपराक्रमम् ।। १९ ।।
ज्येष्ठं ज्येष्ठगुणैर्युक्तं प्रियं दशरथः सुतम् ।
प्रकृतीनां हितैर्युक्तं प्रकृतिप्रियकाम्यया ।। २० ।।
यौवराज्येन संयोक्तुमैच्छत् प्रीत्या महीपतिः ।
तस्याभिषेकसम्भारान् दृष्ट्वा भार्याथ कैकयी ।। २१ ।।
पूर्वं दत्तवरा देवी वरमेनामयाचत ।
विवासनं च रामस्य भरतस्याभिषेचनम् ।। २२ ।।
स सत्यवचनाद् राजा धर्मपाशेन संयतः ।
विवासयामास सुतं रामं दशरथ प्रियम् ।। २३ ।।
स जगाम वनं विरः प्रतिज्ञामनुपालयन् ।
पितुर्वचननिर्देशात् कैकेयाः प्रियकारणात् ।। २४ ।।
तं व्रजन्तं प्रियो भ्राता लक्ष्मणोऽनुजगाम ह ।
स्नेहाद् विनयसम्पन्नः सुमित्रानन्दवर्धन: ।। २५ ।।
भ्रातरं दयितो भ्रातुः सौभ्रात्रमनुदर्शयन् ।
रामस्य दयिता भार्या नित्यं प्राणसमा हिता ।। २६ ।।
जनकस्य कुले जाता देवमायेव निर्मिता ।
सर्वलक्षणसम्पन्ना नारीणामुत्तमा वधूः ।। २७ ।।
सीताप्यनुगता रामं शशिनं रोहिणी यथा ।
पौरेरनुगतो दूरं पित्रा दशरथेन च ।। २८ ।।
श्रृंगवेरपुरे सूतं गंगाकूले व्यसर्जयेत् ।
गुहमासाद्य धर्मात्मा निषादाधिपतिं प्रियम् ।। २९ ।।
गुहेन सहितो रामो लक्ष्मणेन च सीतया ।
ते वनेन वनं गत्वा नदीस्तीर्त्वा बहूदकाः ।। ३० ।।
चित्रकूटमनुप्राप्य भरद्वाजस्य शासनात् ।
रम्यमावसथं कृत्वा रममाणा वने त्रयः ।। ३१ ।।
देवगन्धर्वसंकाशास्तत्र ते न्यवसन् सुखम् ।
चित्रकुटं गते रामे पुत्रशोकातुरस्तदा ।। ३२ ।।
राजा दशरथः स्वर्गं जगाम विलपन् सुतम् ।
गते तु तस्मिन् भरतो वसिष्ठप्रमुखैर्द्विजै: ।। ३३ ।।
नियुज्यमानो राज्याय नेच्छद् राज्यं महाबलः ।
स जगाम वनं वीरो रामपादप्रसादकः ।। ३४ ।।
गत्वा तु स महात्मानं रामं सत्यपराक्रमम् ।
अयाचद् भ्रातरं राममार्यभावपुरस्कृतः ।। ३५ ।।
त्वमेव राजा धर्मज्ञ इति रामं वचोऽब्रवीत् ।
रामोऽपि परमोदारः सुमुखः सुमहायशाः ।। ३६ ।।
न चैच्छत् पितुरादेशाद् राज्यं रामो महाबलः ।
पादुके चास्य राज्याय न्यासं दत्वा पुनः पुनः ।। ३७ ।।
निवर्तयामास ततो भरतं भरताग्रजः ।
स काममनवप्यैव रामपादावुपस्पृशन् ।। ३८ ।।
नन्दिग्रामेऽकरोद् राज्यं रामागमनकांक्षया ।
गते तु भरते श्रीमान् सत्यसंधो जितेन्द्रियः ।। ३९ ।।
रामस्तु पुनरालक्ष्य नागरस्य जनस्य च ।
तत्रागमनमेकाग्रो दण्डकान् प्रविवेश ह ।। ४० ।।
प्रविश्य तु महारण्यं रामो राजीवलोचनः ।
विराधं राक्षसं हत्वा शरभंगं ददर्श ह । ४१ ।
सुतीक्ष्णं चाप्यगस्त्यं च अगस्त्यभ्रातरं तथा ।
अगस्त्यवचनाच्चैव जग्राहैन्द्रं शरासनम् ।। ४२ ।।
खड्गं च परमप्रीतस्तूणी चाक्षयसायकौ ।
वसतस्तस्य रामस्य वने वनचरैः सह ।। ४३ ।।
ऋषयोऽभ्यागमन् सर्वे वधायासुररक्षसाम् ।
स तेषां प्रतिशुश्राव राक्षसानां तदा वने ।। ४४ ।।
प्रतिज्ञातश्च रामेण वधः संयति रक्षसाम् ।
ऋषीणामग्निकल्पानां दण्डकारण्यवासिनाम् ।। ४५ ।।
तेन तत्रैव वसता जनस्थाननिवासिनी ।
विरुपिता शूूर्पणखा राक्षसी कामरुपिणी ।। ४६ ।।
ततः शूर्पणखावाक्यादुद्युक्तान् सर्वराक्षसान् ।
खरं त्रिशिरसं चैव दूषणां चैव राक्षसम् ।। ४७ ।।
निजघान रणे रामस्तेषां चैव पदानुगान् ।
वने तस्मिन् निवसता जनस्थाननिवसिनाम् ।। ४८ ।।
रक्षसां निहतन्यासन् सहस्त्राणि चतुर्दश ।
ततो ज्ञातिवधं श्रुत्वा रावणः क्रोधमूर्छितः ।। ४९ ।।
सहायां वरयामास मारीचं नाम राक्षसम् ।
वार्यमाणः सुबहुशो मारीचेन स रावणः ।। ५० ।।
न विरोधो बलवता क्षमो रावण तेन ते ।
अनादृत्य तु तद्वाक्यं रावणः कालचोदितः ।। ५१ ।।
जगाम सहमारीचस्तस्याश्रमपदं तदा ।
तेन मायाविना दूरमपवाह्य नृपात्मजौ ।। ५२ ।।
जहार भार्यां रामस्य गृध्रं हत्वा जटायुषम् ।
गृधं च निहतं दृष्ट्वा हृतां श्रुत्वा च मैथिलीम् ।। ५३ ।।
राघवः शोकसंतप्तो विललापकुलेन्द्रियः ।
ततस्तेनैव शोकेन गृधं दग्ध्वा जटायुषम् ।। ५४ ।।
मार्गमाणो वने सीतां राक्षसं संददर्श ह ।
कबन्धं नाम रुपेण विकृतं घोरदर्शनम् ।। ५५ ।।
तं निहत्य महाबाहुर्ददाह स्वर्गतश्च सः ।
स चास्य कथयामास शबरीं धर्मचरिणीम् ।। ५६ ।।
श्रमणां धर्मनिपुणामभिगच्छेति राघव ।
सोऽभ्यगच्छन्महातेजाः शबरीं शत्रुसूदनः ।। ५७ ।।
शबर्या पूजितः सम्यग् रामो दशरथात्मजः ।
पम्पातीरे हनुमता संगतो वानरेण ह ।। ५८ ।।
हनुमद्वचनाच्चैव सुग्रीवेण समागताः ।
सुग्रीवाय च तत्सर्वं शंसद्रामो महाबलः ।। ५९ ।।
आदितस्तद् यथावृत्तं सीतायाश्च विशेषतः ।
सुग्रीवश्चापि तत्सर्वं श्रुत्वा रामस्य वानरः ।। ६० ।।
चकार सख्यं रामेण प्रीतश्चैवाग्निसाक्षिकम् ।
ततो वानरराजेन वैरानुकथनं प्रति ।। ६१ ।।
रामायावेदितं सर्वं प्रणयाद् दुःखितेन च ।
प्रतिज्ञातं च रामेण तदा वालिवधं प्रति ।। ६२ ।।
वालिनश्च बलं तत्र कथयामास वानरः ।
सुग्रीवः शङ्कितश्चासीन्नित्यं वीर्येण राघवे ।। ६३ ।।
राघवप्रत्ययार्थं तु दुन्दुभेः कायमुत्तमम् ।
दर्शयामास सुग्रीवो महापर्वतसंनिभम् ।। ६४ ।।
उत्स्मयित्वा महाबाहुः प्रेक्ष्य चास्थि महाबलः ।
पादांगुष्ठेन चिक्षेप सम्पूर्णं दशयोजनम् ।। ६५ ।।
बिभेद च पुनस्तालान् सप्तैकेन महेषुणा ।
गिरिं रसातलं चैव जनयन् प्रत्ययं तदा ।। ६६ ।।
ततः प्रीतमनास्तेन विश्वस्तः स महाकपिः ।
किष्किन्धां रामसहितो जगाम च गुहां तदा ।। ६७ ।।
ततोऽगर्जद्धरिवरः सुग्रीवो हेमपिंगलः ।
तेन नादेन महता निर्जगाम हरिश्वरः ।। ६८ ।।
अनुमान्य तदा तारां सुग्रीवेण समागतः ।
निजघान च तत्रैनं शरेणैकेन राघवः ।। ६९ ।।
ततः सुग्रीववचनाद्धत्वा वालिनमाहवे ।
सुग्रीवमेव तद्राज्ये राघवः प्रत्यपादयत् ।। ७० ।।
स च सर्वान् समानीय वानरान् वानरर्षभः ।
दिशः प्रस्थापयामास दिदृक्षुर्जनकात्मजाम् ।। ७१ ।।
ततो गृधस्य वचनात् सम्पातेर्हनुमान् बली ।
शतयोजनविस्तीर्णं पुप्लुवे लवणार्णवम् ।। ७२ ।।
तत्र लङ्कां समासाद्य पुरीं रावणपालिताम् ।
ददर्श सीतां ध्यायन्तीमशोकवनिकां गताम् ।। ७३ ।।
निवेदयित्वाभिज्ञानं प्रवृत्तिं विनिवेद्य च ।
समाश्वस्य च वैदेहीं मर्दयामास तोरणम् ।। ७४ ।।
पञ्च सेनाग्रगान् हत्वा सप्त मन्त्रिसुतानपि ।
शूरमक्षं च निष्पिष्य ग्रहणं समुपागमत् ।। ७५ ।।
अस्त्रेणोन्मुक्तमात्मानं ज्ञात्वा पैतामहाद् वरात् ।
मर्षयन् राक्षसान् वीरो यन्त्रिणस्तान् यदृच्छया ।। ७६ ।।
ततो दग्ध्वा पुरीं लङ्का ऋते सीतां च मैथिलीम् ।
रामाय प्रियमाख्यातुं पुनरायान्महाकपिः ।। ७७ ।।
सोऽभिगम्य महात्मानं कृत्वा रामं प्रदक्षिणम् ।
न्यवेदयदमेयात्मा दृष्टा सीतेति तत्वतः ।। ७८ ।।
ततः सुग्रीवसहितो गत्वा तीरं महोदधेः ।
समुद्रं क्षोभयामास शरैरादित्यसंनिभैः ।। ७९ ।।
दर्शयामास चात्मानंं समुद्रः सरितां पतिः ।
समुद्रवचनाच्चैव नलं सेतुमकारयत् ।। ८० ।।
तेन गत्वा पुरीं लङ्कां हत्वा रावणमाहवे ।
रामः सीतामनुप्राप्य परां व्रीडामुपागमत् ।। ८१ ।।
तमुवाच ततो रामः परुषं जनसंसदि ।
अमृष्यमाणा सा सीता विवेश ज्वलनं सती ।। ८२ ।।
ततोऽग्निवचनात् सीतां ज्ञात्वा विगतकल्मषाम् ।
कर्मणा तेन महता त्रैलोक्यं सचराचरम् ।। ८३ ।।
सदेवर्षिगणं तुष्टं राघवस्य महात्मनः ।
बभौ रामः सम्प्रहृष्टः पूजितः सर्वदेवतैः ।। ८४ ।।
अभिषिच्य च लङ्कायां राक्षसेन्द्रं विभीषणम् ।
कृतकृत्यस्तदारामो विज्वरः प्रमुमोद ह ।। ८५ ।।
देवताभ्यो वरं प्राप्य समुत्थाय च वानरान् ।
अयोध्यां प्रस्थितो रामः पुष्पकेण सुहृद्वृतः ।। ८६ ।।
भरद्वाजाश्रमं गत्वा रामः सत्यपराक्रमः ।
भरतस्यान्तिके रामो हनूमन्तं व्यसर्जयत् ।। ८७ ।।
पुनराख्यायिकां जल्पन् सुग्रीवसहितस्तदा ।
पुष्पकं तत् समारुह्य नन्दिग्रामं ययौ तदा ।। ८८ ।।
नन्दिग्रामे जटां हित्वा भ्रातृभिःसहितोऽनघः ।
रामः सीतामनुप्राप्य राज्यं पुनरवाप्तवान् ।। ८९ ।।
प्रहृष्टमुदितो लोकस्तुष्टः पुष्टः सुधार्मिकः ।
निरामयो ह्यरोगश्च दुर्भिक्षभयवर्जितः ।। ९० ।।
न पुत्रमरणं केचिद् द्रक्ष्यन्ति पुरुषाः क्वचित् ।
नार्यश्चाविधवा नित्यं भविष्यन्ति पतिव्रताः ।। ९१ ।।
न चाग्निजं भयं किंचिन्नाप्सु मज्जन्ति जन्तवः ।
न वातजं भयं किंचिन्नापि ज्वरकृतं तथा ।। ९२ ।।
न चापि क्षुद्भयं तत्र न तस्करभयं तथा ।
नगराणि च राष्ट्राणि धनधान्ययुतानि च ।। ९३ ।।
नित्यं प्रमुदिताः सर्वे यथा कृतयुगे तथा ।
अश्वमेधशतैरिष्ट्वा तथा बहुसुवर्णकैः ।। ९४ ।।
गवां कोट्ययुतं दत्वा विद्वद्भ्यो विधिपूर्वकम् ।
असंख्येयं धनं दत्वा ब्राम्हणेभ्यो महायशाः ।। ९५ ।।
राजवंशान् शतगुणान् स्थापयिष्यति राघवः ।
चातुर्वर्ण्यं च लोकेऽस्मिन् स्वे स्वे धर्मे नियोक्ष्यति ।। ९६ ।।
दशवर्षसहस्त्राणि दशवर्षशतानि च ।
रामो राज्यमुपासित्वा ब्रम्हलोकं प्रयास्यति ।। ९७ ।।
फल श्रूतिः
इदं पवित्रं पापघ्नं पुण्यं वेदैश्च सम्मितम् ।
यः पठेत् रामचरितं सर्वपापैः प्रमुच्यते ।। ९८ ।।
एतदाख्यानमायुष्यं पठन् रामायणं नरः ।
सपुत्रपौत्रः सगणः प्रेत्य स्वर्गे महीयते ।। ९९ ।।
पठन् द्विजो वागृषभत्वमीयात् ।
स्यात् क्षत्रियो भूमिपतित्वमीयात् ।।
वणिग्जनःपण्यफलत्वमीया—
ज्जनश्च शूद्रोऽपि महत्वमीयात् ।। १०० ।।
इत्यर्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये बालकाण्डे प्रथमः सर्गः
टाइप— आचार्य डा. केशव शरण लुईटेल
मिति—२०७१—०६—१२ गते रविवार नवरात्र चौथी तिथी
बडा दशैं २०७१ सालको उपलक्ष्यमा हार्दिक शुभकामना
रामाय प्रियमाख्यातुं पुनरायान्महाकपिः ।। ७७ ।।
सोऽभिगम्य महात्मानं कृत्वा रामं प्रदक्षिणम् ।
न्यवेदयदमेयात्मा दृष्टा सीतेति तत्वतः ।। ७८ ।।
ततः सुग्रीवसहितो गत्वा तीरं महोदधेः ।
समुद्रं क्षोभयामास शरैरादित्यसंनिभैः ।। ७९ ।।
दर्शयामास चात्मानंं समुद्रः सरितां पतिः ।
समुद्रवचनाच्चैव नलं सेतुमकारयत् ।। ८० ।।
तेन गत्वा पुरीं लङ्कां हत्वा रावणमाहवे ।
रामः सीतामनुप्राप्य परां व्रीडामुपागमत् ।। ८१ ।।
तमुवाच ततो रामः परुषं जनसंसदि ।
अमृष्यमाणा सा सीता विवेश ज्वलनं सती ।। ८२ ।।
ततोऽग्निवचनात् सीतां ज्ञात्वा विगतकल्मषाम् ।
कर्मणा तेन महता त्रैलोक्यं सचराचरम् ।। ८३ ।।
सदेवर्षिगणं तुष्टं राघवस्य महात्मनः ।
बभौ रामः सम्प्रहृष्टः पूजितः सर्वदेवतैः ।। ८४ ।।
अभिषिच्य च लङ्कायां राक्षसेन्द्रं विभीषणम् ।
कृतकृत्यस्तदारामो विज्वरः प्रमुमोद ह ।। ८५ ।।
देवताभ्यो वरं प्राप्य समुत्थाय च वानरान् ।
अयोध्यां प्रस्थितो रामः पुष्पकेण सुहृद्वृतः ।। ८६ ।।
भरद्वाजाश्रमं गत्वा रामः सत्यपराक्रमः ।
भरतस्यान्तिके रामो हनूमन्तं व्यसर्जयत् ।। ८७ ।।
पुनराख्यायिकां जल्पन् सुग्रीवसहितस्तदा ।
पुष्पकं तत् समारुह्य नन्दिग्रामं ययौ तदा ।। ८८ ।।
नन्दिग्रामे जटां हित्वा भ्रातृभिःसहितोऽनघः ।
रामः सीतामनुप्राप्य राज्यं पुनरवाप्तवान् ।। ८९ ।।
प्रहृष्टमुदितो लोकस्तुष्टः पुष्टः सुधार्मिकः ।
निरामयो ह्यरोगश्च दुर्भिक्षभयवर्जितः ।। ९० ।।
न पुत्रमरणं केचिद् द्रक्ष्यन्ति पुरुषाः क्वचित् ।
नार्यश्चाविधवा नित्यं भविष्यन्ति पतिव्रताः ।। ९१ ।।
न चाग्निजं भयं किंचिन्नाप्सु मज्जन्ति जन्तवः ।
न वातजं भयं किंचिन्नापि ज्वरकृतं तथा ।। ९२ ।।
न चापि क्षुद्भयं तत्र न तस्करभयं तथा ।
नगराणि च राष्ट्राणि धनधान्ययुतानि च ।। ९३ ।।
नित्यं प्रमुदिताः सर्वे यथा कृतयुगे तथा ।
अश्वमेधशतैरिष्ट्वा तथा बहुसुवर्णकैः ।। ९४ ।।
गवां कोट्ययुतं दत्वा विद्वद्भ्यो विधिपूर्वकम् ।
असंख्येयं धनं दत्वा ब्राम्हणेभ्यो महायशाः ।। ९५ ।।
राजवंशान् शतगुणान् स्थापयिष्यति राघवः ।
चातुर्वर्ण्यं च लोकेऽस्मिन् स्वे स्वे धर्मे नियोक्ष्यति ।। ९६ ।।
दशवर्षसहस्त्राणि दशवर्षशतानि च ।
रामो राज्यमुपासित्वा ब्रम्हलोकं प्रयास्यति ।। ९७ ।।
फल श्रूतिः
इदं पवित्रं पापघ्नं पुण्यं वेदैश्च सम्मितम् ।
यः पठेत् रामचरितं सर्वपापैः प्रमुच्यते ।। ९८ ।।
एतदाख्यानमायुष्यं पठन् रामायणं नरः ।
सपुत्रपौत्रः सगणः प्रेत्य स्वर्गे महीयते ।। ९९ ।।
पठन् द्विजो वागृषभत्वमीयात् ।
स्यात् क्षत्रियो भूमिपतित्वमीयात् ।।
वणिग्जनःपण्यफलत्वमीया—
ज्जनश्च शूद्रोऽपि महत्वमीयात् ।। १०० ।।
इत्यर्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये बालकाण्डे प्रथमः सर्गः
टाइप— आचार्य डा. केशव शरण लुईटेल
मिति—२०७१—०६—१२ गते रविवार नवरात्र चौथी तिथी
बडा दशैं २०७१ सालको उपलक्ष्यमा हार्दिक शुभकामना
